Pagina's

woensdag 14 oktober 2015

Het vreemde woordenboek

Ik haal de trompettas onder mijn stoel vandaan en begin het instrument uit te pakken. Het is de wekelijkse repetitieavond van het harmonieorkest. Opeens zie ik een hand een boekje neerzetten op de lessenaar voor me. De hand is van de klarinettiste die me dit weekend al haar aanwinsten in de categorie Literatuur heeft gedoneerd. Van Karel ende Elegast tot Mark Haddons The Curious Incident of the Dog in the Night-Time, ik mocht het allemaal hebben! Het boekje op m'n lessenaar zie ik als een toetje. De titel doet me grinniken, vreemde woordenboek. Zijn het de woorden die vreemd zijn of is het het boek? Ik pak het op en laat m'n linkerduim langs de vellen glijden. Terwijl ik me in een muffe kringloopwinkel waan, vliegen duizenden vetgedrukte woorden voorbij, allemaal moeilijk, onbekend of - zoals in de titel - vreemd. Welk woord zal ik opzoeken?

"Wat vind jij het vreemdste Nederlandse woord?"

De vraag is voor de trompettiste naast me. Die kijkt bedachtzaam op, denkt even na en antwoordt: "Hmm, het vreemdste woord... Mama! Mama, want eerst mocht je het met twee m'en schrijven, daarna maar met één. Maar je zegt gewoon mamma en niet maamaa! Da's echt vreemd."

Ik zou een hele analyse kunnen gaan bedenken, gaan vertellen dat het woord waarschijnlijk afgeleid is van de eerste brabbels die een baby produceert, die bestaan uit een trochee van twee syllabes van CV-structuur met de minst gemarkeerde consonant (een m, p of  d) en de makkelijkste vocaal, een sjwa, die voor volwassenen klinkt als een soort [a], die in beide syllabes dezelfde kwaliteit heeft en dat het om die reden dus eerder vreemd is dat we [mɑma] zéggen in plaats van dat we <mama> schrijven, maar ik antwoord lachend: "Dát woord staat den'k niet in dit boek."

Ik laat het boekje aan haar zien en ze begint wat te bladeren. "E-mail! Dat is toch niet vreemd! Uit welk jaar is dit boek wel niet? ... 1970! Oh vandaar!"

1970, dat lijkt me iets te vroeg voor het computertijdperk. Mijn suggestie dat ze misschien email [emaj] heeft gelezen, doet haar nog eens het woord opzoeken. "glasachtige laag voor dekking en versiering bladibla. Ahaaa!"

Tijdens de repetitie komt het boekje ook van pas. De dirigente geeft toe dat ze altijd poco en piu door elkaar haalt. "Poco betekent 'beetje', maar piu volgens mij ook."

Mijn Italiaanse woordenschat is ook niet zo groot, dus het boekje komt weer tevoorschijn. "Het zal er wel niet in staan." fluister ik nog naar opzij, maar voor ik het weet had ik de betekenis al. "Het betekent meer!" Maar ondertussen zijn we al bij een volgende passage.

De trompettiste suggereert gamma ut. Nooit van gehoord. Steeds als we rust hebben, begin ik weer te bladeren. De woordgroep staat er niet in, maar ut apart wel: "(muz.) do." De trompettiste vertelt me dat het de in onbruik geraakte lage notenbalksleutel is. Aha! Vandaar do (re mi fa so la ti do).

Ook ontdek ik dat puber uit het Latijn komt en betekent "baardharen als teken v. geslachtsrijpheid" en dat een cape altijd een hoofdkap heeft. Want het betekent kap. Superman heeft dus een schoudermantel, geen cape.

In de pauze vertelt de trompettiste dat ze vroeger een aardrijkskundeleraar had die alle woorden uit het woordenboek kende. Hij daagde dan leerlingen uit om een woord te noemen. Als hij de betekenis niet wist, moest hij trakteren, als hij die wel wist, de leerling.

Wow, denk ik bij mezelf, en hij gaf aardrijkskunde! Hem zal ik nooit kunnen evenaren, ook al heb ik straks taalwetenschap én Nederlands gestudeerd. De betekenissen van zóveel woorden zullen nooit in mijn hoofd passen. Laat mij ze maar gewoon fonologisch kunnen verklaren.

A. Kolsteren: Vreemde woordenboek. Uitgeverij het Spectrum N.V. Utrecht/Antwerpen, 1970.

4 opmerkingen:

  1. Leuk stukje, Maartje! Ik gebruikte dit woordenboekje als brugklasser, in 1970, en ben nu medisch lexicograaf: uitsluitend vreemde woorden. Iets anders: bij het door jou belichte woord 'kwalm' moest ik als scandinavist onmiddellijk aan Noors 'kvalm = misselijk' denken. Bij misselijkheid welt de maaginhoud op.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor het compliment, Arnoud!
      En interessante vergelijking met 'kvalm'. Misschien kunt u het onder het betreffende Neder-L-bericht plaatsen. Dan kan Michiel de Vaan (die de stukjes verzorgt) het ook lezen.

      Verwijderen
  2. Deze reactie is verwijderd door de auteur.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Kom bij toeval dit stukje tegen. De A. Kolsteren van dit woordenboekje (eigenlijk al uit 1955!) is mijn vader. Ik herinner me hoe hij ermee bezig was en ik aan de andere kant van de tafel mijn tekeningen maakte als 4 jarige. Wij werden later vaak gebeld waarom een bepaald woord er niet in stond. Het was toch een vreemd woord, vond de beller dan. René Kolsteren

      Verwijderen