Gekookte melk of gekookte rijst?

We aten rijst met krenten. 'We' is datzelfde gezin waarin fioemp, de naam van dit weblog is ontstaan. Rijst met krenten is een gerecht voor luie dagen, of dagen waarop er bijna niemand van ons zeskoppige gezin thuis eet. Wat houdt het in? Heel simpel. In melk gekookte dessertrijst met krenten erdoorheen en lekkerbekjes erbij. Over die rijst mag je naar eigen believen roomboter, bruine basterdsuiker en/of kaneel strooien. Lekker! Net een toetje. Dat aten we dus, toen mijn broer ineens zei: "in de rijst gekookte melk".

BAM! Wereld op z'n kop! (De mijne dan.) Want ja, normaal zeg je altijd 'in de melk gekookte rijst', maar dat klopt eigenlijk helemaal niet, want wat kookt er nou eigenlijk? Die melk! Dus je kunt niet zeggen 'gekookte rijst'. Mijn moeder zei van wel: "jewel, hoor!" Maar toen ik haar vroeg het uit te leggen, kwam ze er ook niet uit. 'Rijst in gekookte melk' zou dan nog de enige duidelijke benaming zijn die klopt. Huh?! Wat gebeurt hier? Wat doen wij altijd fout? Of raar?


Ik dacht aan groenten en aardappels. Daarvan zeg je ook dat ze gekookt zijn, terwijl je eigenlijk alleen over het water kunt zeggen dat het kookt. Maar wacht even! Het water ís niet alleen gekookt, het water hééft ook gekookt! De rijst ís alleen gekookt. Dat is wat anders. Nu zag ik 'm! We hebben hier te maken met verschillende werkwoorden!

1. De melk kookt

Het eerste werkwoord 'koken' is wat we noemen intransitief. Dat betekent dat er geen lijdend voorwerp bij komt te staan. De melk kookt. Klaar. Het betekent zoiets als 'de temperatuur hebben dat er gasvorming optreedt'. Van Dale beschrijft het onder het lemma 'koken' bij puntje 1 als volgt: (van vloeistoffen) door verhitting in een bep. toestand komen. Je kunt het vergelijken met een ander intransitief werkwoord, 'stinken'. De melk stinkt. Als je er een voltooide tijd van wilt maken, wordt het De melk heeft gekookt. Vergelijk maar met De melk heeft gestonken.

2. Ik kook melk

Het tweede werkwoord 'koken' is niet intransitief, maar transitief. Je kunt daar wél een lijdend voorwerp bij zetten. Ik kook melk. Dat betekent: zorgen dat iets gekookt is. Van Dale zegt bij puntje 2 onder 'koken': in deze toestand brengen. (Dat was die toestand bij 1.) Dit werkwoord 'koken' kun je vergelijken met een ander transitief werkwoord, 'opdrinken'. Ik drink de melk op. Als je hiervan een voltooide tijd wilt maken, gaat het heel anders. Net als dat je zou zeggen De melk is opgedronken, zeg je De melk is gekookt. Met 'is' dus! En net zoals je kunt zeggen De opgedronken melk, zeg je ook (tromgeroffel) De gekookte melk!

Oké, je kunt dus zeggen dat melk gekookt is, gekookte melk. Maar hoe zit het nou met vast voedsel dat zelf niet kan koken, zoals rijst? Kun je zeggen 'gekookte rijst'? Ja toch? Maar hoe dan? Daarvoor is nóg een ander werkwoord nodig, heb ik bedacht.

3. Ik kook de rijst

Ook dit derde werkwoord is transitief. Er staat een lijdend voorwerp bij. Ik kook de rijst. Dit werkwoord betekent: zorgen dat voedsel gaar wordt doordat het zich in een kokende vloeistof bevindt. Schat ik. Er staat hiervan namelijk geen omschrijving in de online Van Dale. Dit werkwoord lijkt heel erg op werkwoord 2. De betekenis is ietsje anders, maar verder functioneert het wel hetzelfde. Je kunt dus ook zeggen De rijst is gekookt. Vergelijk het met een ander transitief werkwoord: verbranden. Ik verbrand de rijst. En zoals je zou zeggen De rijst is verbrand, zeg je De rijst is gekookt. En je kunt dus net als De verbrande rijst, ook zeggen: De gekookte rijst!

Conclusie: zowel gekookte melk als gekookte rijst/groente/aardappelen bestaat. Dus 'in de melk gekookte rijst' is gewoon realistisch. Mits je dat derde werkwoord aanvaardt! En dat derde werkwoord staat nog niet in de Van Dale...